Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΒΙΤΡΟΥΒΙΟΥ ΒΙΒΛΙΑ I-V

1. Ο αρχιτέκτων οπλίζεται με [Γνώση] πολλών Επιστημών και εμπειρία διαφόρων [Τεχνών] - έτσι μπορεί και κρίνει όλα όσα κατασκευάζει ο άνθρωπος:

H αρχιτεκτονική είναι καρπός Πράξης και Θεωρίας.

Η Πράξη είναι η συνεχής μέσα στο χρόνο άσκηση, με την οποία έχουμε εξοικειωθεί, μιας δραστηριότητας - της επεξεργασίας της Ύλης με τα χέρια - που, όποιο κι αν είναι το επιτελούμενο έργο, έχει ως ζητούμενο την απόδοση μορφής.

Η Θεωρία είναι αυτή που έχει την δυνατότητα να παρουσιάσει και να πραγματοποιήσει, με βάση την Αναλογία, τα προϊόντα της ικανότητας και του λογισμού.

2. Οι αρχιτέκτονες, λοιπόν, που χωρίς τα Γράμματα αρκέστηκαν στην πρακτική εξάσκηση, δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν [έργα] με κύρος ανάλογο του μόχθου που κατέβαλαν. Αυτοί που εμπιστεύθηκαν αποκλειστικά τη θεωρία και τα Γράμματα κυνήγησαν, όπως φαίνεται, όχι τα ίδια πράγματα αλλά την σκιά τους. Όσοι όμως τα κατείχαν και τα δύο επέτυχαν, πάνοπλοι εξ' αρχής , [την πραγματοποίηση], με τρόπο έγκυρο, του ζητουμένου.

3. Όπως σε όλα τα πράγματα, έτσι ιδιαίτερα και στην αρχιτεκτονική, ενυπάρχουν τα ακόλουθα δύο: αυτό που «σημαίνεται» και αυτό που «σημαίνει».

Αυτό που σημαίνεται είναι το ζητούμενο, το αντικείμενο για το οποίο συζητούμε. Αυτό το ζητούμενο όμως το σημαίνει ο σχεδιασμός του σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης. Είναι, επομένως, φανερό ότι όποιος θέλει να επαγγελθεί τον αρχιτέκτονα πρέπει να είναι εξασκημένος και στα δύο. Πρέπει να είναι οξύνους και με διάθεση για μαθητεία, γιατί ούτε η οξύνοια χωρίς μαθητεία ούτε η μαθητεία χωρίς οξύνοια μπορούν να δημιουργήσουν τον τέλειο δημιουργό της Τέχνης. Πρέπει επίσης να είναι άνθρωπος μορφωμένος, έμπειρος στη σχεδιαστική γραφίδα, παιδευμένος στη γεωμετρία, να γνωρίζει ιστορία, να έχει ακούσει με προσοχή φιλοσοφία, να ξέρει μουσική, να μην έχει άγνοια της ιατρικής, να κατέχει την νομολογία, να είναι γνώστης της αστρονομίας και των νόμων του ουρανού.

4. Οι λόγοι για αυτά είναι οι ακόλουθοι: Ο αρχιτέκτων πρέπει να είναι μορφωμένος ώστε να μπορεί εύκολα να αποδώσει με αναπαραστατικά σχέδια τη μορφή του έργου που θέλει να κατασκευάσει. Η γεωμετρία παρέχει στην αρχιτεκτονική πολλαπλή αρωγή: διδάσκει τη χρήση πρώτα του κανόνα και έπειτα του διαβήτη, με τα οποία διευκολύνονται η σχεδίαση [του ίχνους] του κτιρίου στο οικόπεδο , η διαμόρφωση οριζοντίων επιφανειών και η χάραξη ορθών γωνιών και κατευθύνσεων. Με την οπτική οδηγείται σωστά το φως από ορισμένες περιοχές του ουρανού στα κτίρια. Με την αριθμητική υπολογίζονται οι συνολικές δαπάνες κατασκευής των κτιρίων και αναπτύσσονται οι μέθοδοι μέτρησης. Τα δύσκολα ζητήματα των αναλογιών επιλύονται με την λογική και τις μεθόδους της γεωμετρίας.

5. Ο αρχιτέκτων πρέπει να γνωρίζει καλά ιστορικά γεγονότα, γιατί συχνά χρησιμοποιεί στα έργα του διακοσμητικά στοιχεία, τη σημασία των οποίων πρέπει να μπορεί να εξηγήσει σε εκείνους που ρωτούν σχετικά. Για παράδειγμα, αν σε κτίριό του έχει χρησιμοποιήσει αντί για κίονες μαρμάρινα αγάλματα γυναικών, ντυμένων με μακρές εσθήτες, που καλούνται Καρυάτιδες, και από πάνω έχει τοποθετήσει προμόχθους και γείσα, πρέπει να μπορεί να το αιτιολογήσει σε αυτούς που ενδιαφέρονται, ως εξής: Οι Καρυές, μια πόλη της Πελοποννήσου, συμμάχησαν με τους Πέρσες εχθρούς εναντίον της Ελλάδας. Όταν οι Έλληνες απελευθερώθηκαν από τον πόλεμο με ένδοξη νίκη, κήρυξαν με κοινή απόφαση τον πόλεμο στις Καρυές. Κατέλαβαν την πόλη, σκότωσαν τους άνδρες, κατέστρεψαν τελείως την πολιτεία και οδήγησαν τις γυναίκες στη δουλειά, μη επιτρέποντάς τους να βγάλουν τις μακρές εσθήτες και τα κοσμήματα που έφεραν ως μητέρες, έτσι ώστε αυτές να μην συρθούν σε ένα μόνο θρίαμβο, αλλά να διαπομπεύονται αιώνια σε παραδειγματική δουλεία, τιμωρημένες με βαριά ατίμωση για την πολιτεία τους. Οι αρχιτέκτονες λοιπόν της εποχής έφτιαξαν για τα δημόσια κτίρια είδωλα των γυναικών, εκείνων που σήκωσαν φορτία, ώστε να μείνει στις επόμενες γενιές η μνήμη της τιμωρίας της πολιτείας των Καρυών.


ΟΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Την αρχιτεκτονική συνιστούν η καλούμενη από τους Έλληνες Τάξις, η καλούμενη από τους Έλληνες Διάθεσις, η Ευρυθμία, η Συμμετρία, η Κοσμιότης και η καλούμενη από τους Έλληνες Οικονομία.

Τάξη είναι η, με αίσθηση μέτρου, ισόρροπη διάρθρωση των διαφόρων μελών του έργου και η - με επιδίωξη συμμετρίας - οργάνωση μιας ιεραρχημένης σχέσης μεγεθών στο σύνολο. Η Τάξη πραγματοποιείται μέσω αυτού που οι Έλληνες καλούν "Ποσότητα"

Ποσότης είναι η επιλογή μονάδας μέτρου μέσα από το ίδιο το έργο,και η αρμονική συγκρότηση του συνόλου από τα επιμέρους στοιχεία των μελών του.

Διάθεση είναι η σωστή διάταξη των στοιχείων και η επίτευξη, με τη κατάλληλη σύνθεσή τους, ενός κομψού αποτελέσματος, ενός έργου που έχει ποιότητα. Η Διάθεση εμφανίζεται στην "ιχνογραφία", στην "ορθογραφία" και στη "σκηνογραφία", που καλούνται από τους Έλληνες "Ιδέαι".

Η ιχνο-γραφία είναι [αποτέλεσμα] της, με αίσθηση μέτρου, συνδυασμένης χρήσης κανόνα και διαβήτη. Η ιχνογραφία μας δίνει το ίχνος του κτιρίου για να το χαράξουμε στο έδαφος. Η ορθο-γραφία είναι η κατά μέτωπον απεικόνιση, είναι η σχεδίαση, με αίσθηση μέτρου, μιας μορφής, κατ' αναλογίαν του έργου που μέλλει να κατασκευασθεί. Η σκηνο-γραφία είναι η σκιαγραφική απόδοση του μετώπου του κτιρίου και των πλευρών που απομακρύνονται, και η αντιστοίχηση όλων των γραμμών με το κέντρο ενός κύκλου [όπου βρίσκεται ο παρατηρητής]. Η ιχνογραφία, η ορθογραφία και η σκηνογραφία είναι καρπός συστηματικής σκέψης και επινοητικότητας.

Η συστηματική σκέψη επιτρέπει την πραγματοποίηση του ζητουμένου, με τρόπο που να μας ευχαριστεί, και βασίζεται στην επισταμένη μελέτη και την εντατική προσπάθεια. Η επινοητικότητα επιτρέπει τη διαλεύκανση σκοτεινών ζητημάτων και την ανακάλυψη νέων πραγμάτων, και βασίζεται στην ευστροφία του πνεύματος. Αυτοί είναι οι ορισμοί που αφορούν στη Διάθεση.

Ευρυθμία είναι η όμορφη όψη και η ισόρροπη εμφάνιση στη κατά σύνολα σύνθεση των μελών. Προϋποθέτει ότι τα μέλη του έργου έχουν ύψος που ταιριάζει στο πλάτος τους, πλάτος που ταιριάζει στο μήκος τους, και ότι γενικά όλα ανταποκρίνονται στη συμμετρία τους.

Συμμετρία είναι η βασισμένη στην εναρμόνιση συμφωνία των μελών του έργου και η αντιστοιχία - βάσει ενός επιλεγμένου μεταξύ τους μέτρου - των διαφόρων επιμέρους στοιχείων στο σύνολο. Όπως στο ανθρώπινο σώμα ο χαρακτήρας της ευρυθμίας είναι σύμ-μετρος, και προκύπτει από τον πήχυ, το πόδι, την παλάμη, το δάκτυλο και από τα άλλα επιμέρους στοιχεία, έτσι και στα ολοκληρωμένα έργα: στα ιερά κτίρια από το πάχος του κίονα ή την τρίγλυφο ή , ακόμα, τον εμβατήρα [δηλαδή το κατώφλι]. Στις βαλλιστικές μηχανές, από την οπή στο στέλεχος που καλείται από τους Έλληνες "διπηχυαία" αλλά και στις υπόλοιπες τεχνικές κατασκευές το σύστημα της συμμετρίας προκύπτει από τα μέλη τους.

Κοσμιότητα είναι η άμεμπτη εμφάνιση ενός έργου που είναι συντεθειμένο με έγκυρο τρόπο από δόκιμα επιμέρους στοιχεία. Επιτυγχάνεται "θεματισμώ" - όπως λένε οι Έλληνες - "έθει" και "φύσει".Κοσμιότητα επιτυγχάνεται θεματισμώ, όταν αφιερώνονται στον Κεραύνιο Δία, στον Ουρανό τον Ήλιο ή την Σελήνη ναοί που έχουν στέγη τους τον ουρανό, ναοί υπαίθριοι, γιατί τους θεούς αυτούς τους βλέπουμε να εμφανίζονται και να δρούν στο ανοιχτό και καταυγασμένο σύμπαν. Για την Αθήνα, τον Άρη, τον Ηρακλή ανεγείρονται δωρικοί ναοί, γιατί στις θεότητες αυτές λόγω της ανδρείας τους, αρμόζει να αφιερώνονται ναοί χωρίς στολίδια. Ο κορινθιακός ρυθμός φαίνεται ότι είναι ο πιο κατάλληλος για την Αφροδίτη, τη Χλωρίδα, την Περσεφόνη και τις νύμφες των πηγών, αφού ναοί πιο λεπτοί, διακοσμημένοι με άνθη, φύλλα και έλικες αποδίδουν τις προσήκουσες τιμές σε θεότητες που διακρίνονται για την τρυφερή τους φύση. Όταν για την Ήρα, την Άρτεμη, τον Διόνυσο και τους άλλους θεούς, που είναι όμοιοί τους, κατασκευάζονται ναοί σε ιωνικό ρυθμό, τότε λαμβάνεται υπ' όψιν η θέση που κατέχουν στη μέση [του δωδεκαθέου], αφού στα χαρακτηριστικά που δίδονται [στους ναούς αυτούς] υπάρχει κάτι που μετριάζει τη δωρική αυστηρότητα από τη μια και την κορινθιακή λεπτότητα από την άλλη. Κοσμιότητα επιτυγχάνεται φύσει, όταν κατ' αρχάς για όλους τους ναούς έχουν επιλεγεί οι πιο υγιεινές περιοχές, και όταν, εκεί όπου πρόκειται να ανεγερθούν ιερά, έχουν βρεθεί πηγές [υγιεινού] νερού, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ιερά του Ασκληπιού, της Υγείας και των άλλων θεών, που οι ιαματικές τους ικανότητες θεραπεύουν πολλούς ασθενείς........

Οικονομία είναι η ισόρροπη κατανομή των υλικών και του διατιθέμενου χώρου, και ο, με πνεύμα φειδούς, καταμερισμός των δαπανών του έργου. Τηρείται, όταν ο αρχιτέκτων δεν ζητάει υλικά, που δεν υπάρχουν στη περιοχή, ή που δεν μπορεί να τα προμηθευτεί κανείς παρά σε υψηλές τιμές....... Οικονομία ανώτερου βαθμού επιτυγχάνεται όταν οικοδομούνται κτίρια κατάλληλα για οικογενειάρχες, για [πλούσιους και την] μεγάλη τους περιουσία ή για ρήτορες και την υψηλή κοινωνική τους θέση. Οι κατοικίες στην πόλη είναι φανερό ότι πρέπει να φτιάχνονται διαφορετικές από αυτές στις οποίες εισρέουν τα προϊόντα αγροτικών ιδιοκτησιών. Οι κατοικίες τοκιστών χρημάτων διαφορετικές από αυτές ανθρώπων πλουσίων, με εκλεπτυσμένες προτιμήσεις, οι κατοικίες των ισχυρών, που με τη σκέψη τους κατευθύνουν τα δημόσια πράγματα, πρέπει να διαμορφώνονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους και γενικά Οικονομία επιτυγχάνεται όταν κατασκευάζονται οικοδομήματα αντίστοιχα των προσώπων [για τα οποία προορίζονται]........

ΒΙΤΡΟΥΒΙΟΥ ΒΙΒΛΙΑ I-V (σελ. 49-55), εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ.